از مصرف تا سرمایه‌گذاری ، تحلیل رفتار اقتصادی مردم در طرح فروش ایران‌خودرو مهر ۱۴۰۴
در مهرماه ۱۴۰۴، طرح فروش ایران‌خودرو با ثبت‌نام بیش از ۵.۲ میلیون نفر، رکوردی بی‌سابقه در تقاضای خرید خودرو از کارخانه را ثبت کرد. در نگاه اول، حذف شرط افتتاح حساب وکالتی و بلوکه‌کردن وجه عامل اصلی این استقبال گسترده تلقی می‌شود؛ اما بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد که رفتار سرمایه‌محور مردم در شرایط تورمی، نقش تعیین‌کننده‌تری در این موج تقاضا داشته است. این مقاله ، به تحلیل تفاوت استقبال در دوره‌های مختلف فروش، انگیزه‌های اقتصادی متقاضیان، و تبعات این روند بر بازار خودرو ایران می‌پردازد.
فهرست محتوی
۱. مقایسه آماری مرداد و مهر ۱۴۰۴
۲. خودرو به‌عنوان ابزار سرمایه‌گذاری در اقتصاد تورمی
۳. تبعات اقتصادی و اجتماعی این رفتار
۴. ناکارآمدی مدل قرعه‌کشی در پاسخ‌گویی به نیاز واقعی بازار
۵. پیشنهادات اصلاحی برای سیاست‌گذاران
6.جمع‌بندی
۱. مقایسه آماری مرداد و مهر ۱۴۰۴
در مردادماه 1404، با وجود حذف شرط مالی، تنها ۴۱۵ هزار نفر در طرح فروش ایران‌خودرو ثبت‌نام کردند. اما در مهرماه، این رقم به بیش از ۵.۲ میلیون نفر رسید. این تفاوت چشمگیر نشان می‌دهد که حذف حساب وکالتی به‌تنهایی عامل جهش تقاضا نبوده، بلکه باید آن را در بستر اقتصادی فعلی کشور تحلیل کرد.
۲. خودرو به‌عنوان ابزار سرمایه‌گذاری در اقتصاد تورمی
در شرایطی که تورم بالا، کاهش ارزش پول ملی، و نبود گزینه‌های مطمئن سرمایه‌گذاری، مردم را به سمت دارایی‌های فیزیکی سوق داده، خودرو به یکی از سریع‌ترین و قابل نقدشونده‌ترین دارایی‌ها تبدیل شده است. بسیاری از ثبت‌نام‌کنندگان نه مصرف‌کننده واقعی، بلکه سرمایه‌گذارانی هستند که به دنبال سود حاصل از اختلاف قیمت کارخانه و بازار آزادند.
۳. تبعات اقتصادی و اجتماعی این رفتار
افزایش تقاضای غیرمصرفی و رقابت ناسالم در طرح‌های فروش
افزایش قیمت خودرو در بازار آزاد به دلیل عرضه محدود و تقاضای سرمایه‌ای
کاهش دسترسی مصرف‌کنندگان واقعی به خودروهای کارخانه‌ای
گسترش فعالیت دلالان و واسطه‌ها که خودرو را از مسیر رسمی خارج کرده و به بازار آزاد تزریق می‌کنند
تشدید بی‌اعتمادی عمومی نسبت به عدالت در تخصیص خودرو و اثربخشی طرح‌های فروش
۴. ناکارآمدی مدل قرعه‌کشی در پاسخ‌گویی به نیاز واقعی بازار
عرضه ۷۳ هزار دستگاه خودرو در برابر ۵.۲ میلیون متقاضی، شانس برنده شدن را به حدود ۱.۴ درصد کاهش داده است. این مدل فروش، به‌جای رفع نیاز حمل‌ونقل خانوارها، به بخت‌آزمایی اقتصادی با احتمال پایین تبدیل شده و عملاً کارکرد اجتماعی خود را از دست داده است.
۵. پیشنهادات اصلاحی برای سیاست‌گذاران
اولویت‌بندی مصرف‌کنندگان واقعی در تخصیص خودرو
ایجاد سامانه اعتبارسنجی برای حذف تقاضای سرمایه‌ای و دلالی
افزایش عرضه مستمر و متوازن خودرو در طول سال
شفاف‌سازی فرآیند قرعه‌کشی و تخصیص
الگوبرداری از مدل‌های موفق فروش خودرو در کشورهای توسعه‌یافته
6. جمع‌بندی:
طرح فروش مهرماه ایران‌خودرو، اگرچه از نظر آماری موفق به جذب میلیون‌ها متقاضی شد، اما از منظر اقتصادی و اجتماعی، نشان‌دهنده بحران تقاضای سرمایه‌ای در بازار خودرو ایران است. خودرو دیگر کالای مصرفی نیست؛ بلکه به ابزاری برای حفظ ارزش پول و کسب سود تبدیل شده است. اگر سیاست‌گذاران به این واقعیت توجه نکنند، بازار خودرو بیش از پیش از مسیر عدالت، مصرف منطقی و ثبات اقتصادی فاصله خواهد گرفت.
